Oorzaken van perfectionisme
Jezelf en soms ook anderen onmogelijk hoge eisen stellen, geen fouten mogen maken van jezelf en je eigenwaarde ophangen aan je prestaties: perfectionisme, alles wat minder dan perfect is, is niet goed genoeg. Het lijkt een sterkte eigenschap, echter staat die veel mensen in de weg een gelukkig leven te leiden. Klachten die kunnen ontstaan zijn o.a. stress, (faal)angst, uitstel of vermijdingsgedrag, overspannenheid en weinig zelfvertrouwen. Waarom is het zo moeilijk dit patroon te veranderen? Waar komt mijn perfectionisme vandaan? is een veelgehoorde vraag die ik in mijn praktijk als coach tegen kom. Dit is uiteraard voor iedereen persoonlijk. Vaak is het een combinatie van wat men in de psychologie nature en nurture noemt, namelijk: aangeboren eigenschappen en opvoeding / omgevingsfactoren.
Nature: de aangeboren eigenschappen van de perfectionist
Ieder mens wordt geboren met een unieke persoonlijke aanleg. Dit begint als klein kind bij je temperament en ontwikkelt zich verder in je persoonlijkheid. Hoe (stress)gevoelig je bent is grotendeels aangeboren en zou je kunnen meten met een persoonlijkheidstest. Perfectionisme en (stress)gevoeligheid gaan vaak samen. Een andere eigenschap die je kunt meten is hoe consciëntieus jij bent. Oftewel, hoe nauwkeurig, ordelijk, plichtsgetrouw, gedisciplineerd en ambitieus je bent. Mensen die consciëntieus zijn, zijn zorgvuldig, betrouwbaar, streven naar goede prestaties en zijn toegewijd. Deze eigenschap kan je helpen doelen na te streven en zaken die je belangrijk vindt te bereiken. Als consciëntieuze mensen onder druk of stress komen te staan (en hier gevoelig voor zijn) kan dit perfectionisme in de hand werken.
Tip:
Stel jezelf eens de vraag hoe stress gevoelig jij over het algemeen bent? Ben je wel of niet makkelijk gespannen, angstig, geërgerd, somber of van slag? En: hoe consciëntieus ben jij?
Nurture: Opvoeding en omgeving in perfectionisme
De opvoeding die je heb gekregen kan ook invloed hebben op het ontwikkelen van perfectionistische gedragspatronen. Je ouders of opvoeders hebben grote invloed gehad op jouw overtuigingen en denkpatronen die jij over jezelf hebt. Als jong kind geloof je immers wat je ouders zeggen. Als jouw ouders vertellen of laten blijken dat je niet goed, mooi, slim, lief, uniek genoeg bent dan ga je dat geloven en neem je aan dat anderen ook zo over je denken.
In het boek: Hoezo Perfect? van Sharon Martin staan 4 verschillende ouderschapsstijlen benoemd die tot perfectionisme kunnen leiden. Hieronder lees je een samenvatting van deze ouderschapsstijlen waar ik het boek als directe bron voor heb gebruikt.
Veeleisende ouders:
Deze ouders verwachten perfectie, hoge cijfers en prestaties van hun kinderen. Deze ouders maken zich druk om wat anderen van hun (kinderen) vinden. Zij schamen zich of voelen zich te kort schieten als hun kinderen niet helemaal perfect zijn. Veeleisende ouders hebben de neiging hun kinderen te vertellen en op te leggen wat zij moeten doen. Dit kan ook doormiddel van manipulatie, emotionele mishandeling of lichamelijk geweld. Kinderen van deze ouders worden vaak heel streng voor zichzelf. Ze leren dat er alleen van hen gehouden wordt als ze het de ander naar de zin maken. Perfectie wordt een manier om aandacht, liefde en complimenten te krijgen.
Perfectionistische ouders:
Perfectionisme kan ook aangeleerd worden door ouders die zelf perfectionistisch zijn. Perfectionisme wordt aangemoedigd wanneer kinderen overmatig geprezen worden op hun prestaties en niet op hun inzet of vooruitgang. Vaak zijn dit liefhebbende ouders die niet noodzakelijkerwijs hoge eisen aan hun kinderen stellen maar dit wel als voorbeeldgedrag vertonen. Waarschijnlijk horen hun kinderen dat zij kritisch over zichzelf praten en zich vergelijken met anderen.
Afgeleide ouders:
Deze ouders zijn vaak zo erg afgeleid dat ze niet ingespeeld zijn op wat hun kinderen nodig hebben. Een afgeleide ouder kan 80 uur per week werken, van de ene activiteit naar de andere gaan, het grootste deel van hun tijd achter een scherm of een boek doorbrengen. Ze bedoelen het vaak niet slecht maar er is weinig echt contact met hun kinderen, al wordt er vaak wel in de fysieke basisbehoeften van een kind voldaan. Perfectie wordt voor een kind de manier om aandacht, liefde en complimenten te krijgen.
Overweldigde ouders:
Deze ouders hebben de vaardigheden niet om effectief om te gaan met de uitdagingen van het leven en de behoeftes van hun kinderen. Ouders kunnen tijdelijk of chronisch overweldigd zijn door bijvoorbeeld werkeloosheid, armoede, ziekte, psychische problemen of een onveilige woonomgeving. Deze tijdelijke of chronische staat van crisis kan een gezin ontwrichten. Deze ouders zijn niet alleen afgeleid en uitgeput maar zijn ook niet in staat hun verantwoordelijkheden als volwassenen op praktisch of emotioneel vlak te vervullen. (Oudere) kinderen kunnen deze taken van hen gaan overnemen voor zichzelf of het gezin. Kinderen begrijpen in deze situaties vaak niet volledig wat er gebeurt en wat de problemen zijn. Kinderen kunnen aannemen dat zij de oorzaak van de problemen zijn en dat deze op te lossen zijn door een ”beter kind” te zijn. Zij kunnen gedachten hebben als: ”Als ik een perfect kind zou zijn, zou mijn moeder niet zo gestrest zijn”.
Perfect proberen te zijn kan ook een verdedigingsmechanisme zijn om te kunnen gaan met de chaos van een onveilige thuissituatie. Deze kinderen gebruiken perfectionisme om controle over zichzelf en anderen te krijgen en zich zo veiliger en meer zeker te voelen.
Tips uit het boek om over na te denken:
– Welke boodschappen gaven jouw ouders of verzorgers aan jou?
– Wat verwachtten mensen van jouw als kind?
– Wat waren de gevolgen als je niet aan deze verwachtingen voldeed?
– Waarom denk je dat je perfectionistische trekken heb ontwikkeld?
Bron: Martin, S. (2020). Hoezo perfect? voor perfectionisten, uitstellers en people-pleasers (2e druk). Amsterdam: Boom uitgevers
Boeken tip:
Dit boek wil ik ook graag meegeven als boekentip voor geïnteresseerden die meer over dit onderwerp willen lezen. De schrijfster Sharon Martin is Psychotherapeut en kan op begrijpelijke wijze diepgang geven aan dit onderwerp. Er staan praktische vragen en opdrachten in die ik geregeld aan mijn coachees mee geef om mee te oefenen.
Martin, S. (2020). Hoezo perfect? voor perfectionisten, uitstellers en people-pleasers (2e druk). Amsterdam: Boom uitgevers